SENECA

Lucius Annaeus Seneca, Romalı düşünür, devlet adamı, oyun yazarı.

(Córdoba, İspanya MÖ 4 -Roma, MS 65)

'Mutlu yaşam, tutku ve korku üzerinde mantığın ve düşüncenin elde ettiği bir zaferdir.''

Bilginler ailesinden gelen Seneca’nın babası hatip Seneca (Baba Seneca olarak da tanınır) hitabete düşkün Roma’da ün kazanmış bir kişiydi. Seneca, babasının yanında, Cicero’dan beri en gözde edebiyat etkinliği olan hitabeti öğrendi. Daha sonra öğrenimini Roma’da sürdürdü ve yeni-pythagorasçı Sotion, stoacı Attalus gibi felsefecilerle yakınlık kurdu. Söz konusu felsefecilerin etkisinde kalan Seneca dünya nimetlerine yüz çeviren bir stoacılığı benimsedi. Pek az yemek yemesinden ötürü sağlığı çok kötüleşti. Babasının ricalarını kıramayarak bu davranıştan vazgeçti ve Mısır’a gitti. Helen kültürünün o çağdaki en önemli merkezlerinden biri olan İskenderiye’de bilim ve felsefe çevreleriyle ilişki kurdu.

''Hakikat daima azınlıktadır ve azınlık daima çoğunluktan güçlüdür. Çünkü kural olarak azınlık gerçekten bir fikre sahip olanlardan oluşmuştur. Buna karşın çoğunluğun gücü aldatıcıdır, kalabalığın hiçbir görüşü olmaması anlayışına dayanır.''

Zamanın toplumunu bir vahşi hayvanlar topluluğu olarak gören Seneca, bilge kişisini, kenԁi kenԁine yeten, hazza olԁuğu kaԁar eleme karşı ԁa ԁuygusuz, korku bilmez, evrenin gerçek efenԁisi, erԁemi özgür iraԁesinin sonucu olan ve ölümԁen korkmayan kişi olarak tanımlamıştır.

''Doktor kendini kaybetmiş bir hastanın huysuzluklarına kızmaz. Ateşlendiği bir sırada kendisine dil uzatmasına da sinirlenmez. İşte akıllı bir adamın da insanlara yapacağı muamele böyle olmalıdır.''

Her ne kadar Stoacı maddeciliği benimsemiş olsa da, Tanrı'nın aşkın olduğunu öne süren Seneca, pratik felsefeyi öne çıkarmış ve gerçek erdemle değerin, dışarıda değil de, insanın içinde olduğunu belirtmiştir. Ayrıca harici iyiler ve zenginliklerin, insana mutluluk sağlamayacağını da söylemiştir.

''Hayat öyle lanet bir şey ki; ya yanlış zamanda doğru insanı karşına çıkarır. Ya da yanlış insanla, zamanını harcatır.''

Roma’ya dönünce, güzel konuşmasıyla kısa sürede ün yaptı ve böylece siyasal yaşama atıldı. Bu sırada Caligula ailesiyle bağlantı kurmuştu; ama Glaudius I imparator olunca, Seneca Korsika’ya sürgüne gitmek zorunda kaldı, orada Consolatio ad Marciam’ı (Marcia’ya Avunmalar) yazdı ve kendini felsefeye verdi. 49’da Agrippina tarafından yeniden Roma’ya çağrıldı; siyasal yaşamını sürdürerek, önce praetor, daha sonra konsül seçildi. O sırada on üç yaşında olan Neron’un eğitmeni oldu. Öğrencisi için, stoa felsefesine dayanan ve insan yaşamının temel sorunlarına ilişkin olan Diyaloglar yazdı.

''Evet, öyle yap, kendin için kazan kendini. Şimdiye değin senden zorla alınan ya da çalınan ya da boşuna akıp giden zamanına sarıl, iyi kullan onu. Sarıl bütün saatlerine: bugününe el koyarsan, daha az bağlı kalacaksın yarına. Böyledir bu iş: yaşamak ertelemeye gelmez.''

Seneca’nın görüşlerini açıkça anlaşılır kılmaya yönelik olan yapıtları kesinlikle didaktik bir nitelik taşırlar. Dram sanatını ve ikna etme sanatını kaynaştıran Seneca soru-yanıt biçimini benimser ve böylece istediği amaca ulaşır. Okurda, beklenen eylemi ya da tavrı ortaya çıkarma amacı güder ve üsluptan, bu amacı gerçekleştirmek için yararlanır. Bu bakımdan parlak sözler, alaycılık, lirik atılımlar, bilgiç alıntılar ve nükteler, estetik araştırmaların sonucu olarak değil, bu amacı gerçekleştirmek için kullanılırlar. Düzyazılarında ve şiir yapıtlarında, içeriği, biçime hiçbir zaman feda etmez.

''Arzularımız gerçekleşmediği takdirde, nelerle karşılaşabileceğimizi şöyle mantıklıca bir düşünürsek, yaşayabileceğimiz sorunların, yol açtıkları huzursuzluğa kıyasla çok daha küçük olduklarını görürüz.''

Seneca’nın dramatik yapıtları, çağının tiyatro akımı içinde yer alır. Helen tiyatrosunun etkisinde kalan oyunları, bilgili ve kültürlü bir seyirci kitlesi için yazılmıştır. Sahne ve metin ustalıkları yerine Seneca,kahramanlarını karşı karşıya ve uzun uzadıya konuşturarak felsefi görüşlerini açıklar.

''Sürekli ikiyüzlülükle azap çekmektense, içtenlikten dolayı hor görülmek daha iyidir.''

''Unutma ki, birlikte olduğun insanın geçmişini kurcalamak, onunla kurmayı düşündüğün geleceği yok etmekten başka bir şeye yaramaz.''

Göz kamaştırıcı bir sahneleme ve çok sayıda figüran, bu tür tiyatroyla, daha önce sözlü halk sanatından çıkmış olan ve onun izlerini taşıyan İ.Ö. III. ve II. yüzyılların tiyatrosu arasındaki kopukluğu kapatamaz.

''Bütün kaygılarından kurtulmak istiyorsan, korktuğun şeyin başına geldiğini düşün.''

62’de gözden düşen Seneca, yeniden felsefeyle uğraşmaya başladı. İmparatorluk sarayının tantanası, onun ahlakının sağlamlığını ve şaşmazlığını etkileyememişti. 65 yılında Piso gizli komplosuna karıştığı ileri sürüldü ve ölüm ile sürgünden birini seçmesine karar verildi. Ölümü küçümseyen Seneca, bileklerini keserek intihar etti.

FELSEFİ GÖRÜŞLERİ

Seneca’nın felsefesinin önemli konuları, düşüncelerini, kalabalıklara açıklama aracı olarak gördüğü edebiyat yapıtlarında yer alır. Seneca’ya göre insan, yaradancı bir evrende yer alır; Doğayı ve Tanrı Yardımını izlemek zorundadır. Yalnızca ruhu insana aittir ve onu, bilgiyle, bilgelik arayışıyla, “mutlu yaşam”la işlemek gerekir.

''Tanrı soylu ruhları sert biçimde sınıyorsa, bunda şaşılacak ne var? Erdemin kanıtı asla kolay değildir. Talih bizi kamçılar ve vurarak ezer, dayanalım! Bu vahşet değil, bir mücadeledir; bu mücadeleyle ne kadar sık karşılaşırsak o kadar cesur oluruz.''

Bügece yaşam davranışları, eylemde gerçekleşir; bundan ötürü bilgelik, yetkin bilgeliğini yaratışta gerçekleştiren tanrısal modeli göz önüne almalıdır. Her eylem, genel tasarı uyarınca etkili olmalıdır. Çağdaşlarını yola getirme, ideal bir hükümdarın yetişmesine yardımcı olma girişimiyle, bilgeliğin tek insana ait olduğu ve onun için anlam taşıdığı düşüncesi arasında bir karşıtlık vardır. Tek başına elde edilen bu güç, insanın kendisine, yaşama ve ölüme, yani bilge ruhun Evren’de bir yansıması olarak ortaya çıkan mutlu ölüme egemen olmasıdır.

''Hayat bu, zaman gelir, her şey bir anda son olur. Hayat bu, son dediğin an, her şey yeniden can bulur.''

Eserleri

Tragedyalar : Hercules Furens (Çıldıran Hercules) Medea, Troiades (Troyalı Kadınlar) Phaedra Agamemnon Oedipus Hercules Oeta'da, Phoenissae (Fenikeli Kadınlar) Thyestes Octavia

Diyaloglar : Ad Marciam de Consolatione (Marcia'ya Teselli) Ad Helviam Matrem de Consolatione (Annem Helvia'ya Teselli) Ad Polybium de Consolatione (Polybius'a Teselli)

Oyunlar : Tragödische Schriften, (ö.s.), 1924

Tiyatro yapıtları : Troades (Troyalılar) Medea (Medea) Thyestes (Thyesces) Oedipus (Oedipus) Apocolocyntosis sive Ludus de Morte Claudii (İmparator Claudius'un Kabaklaşması)

Felsefe : Naturales Quaestiones (Doğa İncelemeleri) De Clemcntia (Acıma Üstüne) De Beneficiis (İyilikler Üstüne) Dıaloglar (12 cilt) Epistulae Morales ad Lucilium (Luçullus'a Ahlak Mektupları).

Öğretiler : De Providentia (Tanrısal Öngörü) De Constantia Sapientis (Bilgenin Sarsılmazlığı) De Ira (Öfke) De Vita Beata (Mutlu Yaşam) De Otio (Boş Zaman) De Clementia (Hoşgörü) De Beneficiis (İyilikler) Naturales Quaestiones (Doğa Sorunları)

Mektup : Lucius'a yazdığı Epistulae ad Lucilium (Lucius'a Mektuplar) 124 mektuptur.

Düzyazı ve Şiir : Divi Claudii Apocolyntosis

DERLEYEN : Aysu AFYONLU