Sarıkamış Şehitlerine

Semihat KARADAĞLI

*

22.12.1914...

Işıklarda uyusunlar.

Hava soğuk mu dediniz? Onlar donuyordu…

Oltu'dan girdik de Sarıkamış'a

Akıl ermez orda yatan üleşe

Askeri kırdıran Enveri Paşa

Kitlendi kapılar, mekan ağladı

Sarıkamış Harekâtı

I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı ve Rus İmparatorluğu arasında Sarıkamış'ta gerçekleşen kara çatışmaları. Osmanlı İmparatorluğu için büyük bir başarısızlıkla sonuçlanan bir askerî girişimdir.

1877-1878'deki 93 Harbi, Osmanlı İmparatorluğu'nun yenilgisi ile sonuçlanınca Batum savaş tazminatı olarak Rusya'ya verilmişti. Sarıkamış, Kars, Ardahan ve Artvin de Berlin Antlaşması ile Rusya'ya bırakılmıştı. 1914 yılında dönemin Başkomutan Vekili olan Enver Paşa, daha önce yitirilen bu yurt topraklarını geri almak amacıyla yapılan SARIKAMIŞ Harekâtı adı altında harekât yapmaya karar verdi.

Yüzbaşılar, yüzbaşılar

Tabur tabura karşılar

Yağmur yağıp gün değişin

Yatan şehitler ışılar

İbrişimin kozaları

Battın Avşar kazaları

Sarıkamış'ta kırıldı

Gonca gülün tazeleri

6 Aralık'ta Enver Paşa ve Otto Von Feldmann Yavuz Zırhlısına binerek Trabzon üzerinden Erzurum'a yola çıktı. 13 Aralık'ta Köprüköy'e ulaşılmıştı. Burada 3. Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa ile ve Gnkur. II. nci Bşk. Albay Hafız Hakkı yaptıkları görüşme sonucunda Ruslara karşı bir eylem planı kararı almışlardır. Planın amacı Ruslara karşı süratle hareket ederek Almanların “ Tanenberg muhaberesinde” yarattıkları başarıyı yakalamaktır.

Oltu'dan girdik de Sarıkamış'a

Akıl ermez orda yatan üleşe

Askeri kırdıran Enveri Paşa

Kitlendi kapılar, mekan ağladı

Enver Paşa, Rus Kafkas ordusunun zayıf ve özellikle çevirme manevralarına karşı çok hassas olduğunu düşünmektedir. Osmanlı birliklerinin bu zayıflığı kullanmasını amaçlamaktaydı. Tamamen karlarla kaplı, çok yüksek dağlık ve yolsuz bir arazide o günün koşulları altında kış donatımından yoksun yaya ve atlı birliklerle yapılan bu harekât çok riskli idi ama Enver Paşa, başarıldığında Rusların bu cephede varlıklarının yok olmasının bu riske değeceğini hesaplamıştı. Enver büyük başarı için büyük risk almaya karar verdi.

Yüzbaşılar, yüzbaşılar

Tabur tabura karşılar

Yağmur yağıp gün değişin

Yatan şehitler ışılar

Allahuekber dağları, 37 bin şehit verilerek aşıldı ve Sarıkamış kuşatıldı. Sarıkamış kuşatma harekatı aşırı soğuk ve açlık yüzünden, hedef ele geçirilemeden, 5 Ocak 1915'de sona erdi.

Osmanlı Ordusu bu dağlarda, 60 bini donma sonucu tam 78 bin şehit verdi. Rus birlikleri de bu savaşlarda 32 bin askerini kaybetti.

İbrişimin kozaları

Battın Avşar kazaları

Sarıkamış'ta kırıldı

Gonca gülün tazeleri

Savaşın en hazin kısmı ise Osmanlı kayıplarının bir çoğunun Rus'lar ile yapılan çarpışmalarda değil de ağır soğuk hava koşulları yüzünden ölmesidir.

Sarıkamış Altın Bulak

Soğanlı'yı Biz Nerden Bilek

Bizim Uşak Göycek Gezer

Ağca Zıbın Kara Yelek

Sarıkamış'ta dondurucu soğuk altında askerlerimizin durumunu Kurmay Subay Şerif Bey "Sarıkamış" adlı kitabında şöyle anlatıyor:

"Yol kenarında karların içinde çömelmiş bir asker, bir yığın karı kollarıyla kucaklamış, titreyerek, feryat ederek dişleriyle kemiriyordu. Kaldırıp yola sevketmek istedim. Beni hiç görmedi. zavallı çıldırmıştı. Bu suretle şu lanetli buzullar içinde biz belki on bin kişiden fazla insanı bir günde karların altına bıraktık ve geçtik".

Yüz Başılar Bin Başılar

Tabur Tabur Karşılar

Bir Kar Yağar İnce İnce

Yatan Şehitler Işılar

Rus Kafkas Ordusu Kurmay Başkan Vekili Dük Aleksandroviç Pietroviç Sarıkamış'ta gördüklerine anılarında şöyle yer vermiş:

"İlk sırada diz çökmüş 9 kahraman. Mavzerleriyle nişan almışlar, tetiğe asılmak üzereler ama asılamamışlar... İkinci sırada cephane taşıyanlar var, sandıkları bir avuçlamışlar ki, kainattan hırslarını almak istiyor gibiler. Öylesine kaskatı kesilmişler... Ve sağ başta Binbaşı Nihat. Dimdik ayakta, başı açık, saçları beyaza boyanmış, gözleri karşıda... Allahuekber dağlarındaki son Türk müfrezesini teslim alamadım. Bizden çok evvel, Allah'larına teslim olmuşlardı."

Gözünü Sevdiğim Eşe

Tekerin Dayandı Taşa

Seferberliği Durdur

Elin Öpem Enver Paşa

Ruslar; Türklerden 200 subay, 7000 eri esir, 20 makineli tüfekle 30 topu ganimet olarak almışlardır. 5000 kişi civarında esir alınmıştır. Bunlar tahmine göre Kırımda domuz çifliğinde çalıştırılarak ve aç bırakılarak ölmüşlerdir. Tarihçi-yazar Mehmet Niyazi Sarıkamış harekatındaki şehit sayısının tüm belgelerde toplamda 23.000 olduğunu, 90.000 rakamının 60.000 kayıp veren Rusların yalanı olduğunu kaydeder.

Olanları düşünmek bile içimizi soğutup dondururken onca can asker, onca can donarak şehit olmuştur.

Anılarına saygıyla…

DERLEME: Semihat Karadağlı

Kaynak :

1)- Sarı Kamış Ağıdı sözleri

Sarıkamış Altınbulak

Soğanlı'yı biz ne bilek

Bizim uşak gökçek gezer

Ağca zıbın gara yelek

Yüzbaşılar binbaşılar

Tabur taburu karşılar

Yağmur yağıp gün değince

Yatan şehitler ışılar

Gadasın aldığım Eşe

Tekerim dayandı daşa

Seferberliği durdurun

Elini öpem Enver Paşa

Aziziye baba yurdu

Kafkaslara tabya kurdu

Benim korkum Ruslar değil

Kara kışa kurban verdi

Aşık İmami

Çukurova

Sarıkamış Ağıdı, Pınarbaşı'nın Sindel köyünden Kara Zala (Zeliha) Hatun yakmıştır. Halil Atılgan tarafından derlenmiştir. Son kıta TRT repertuvarında verilmemektedir.

Altınbulak, Sarıkamış'ta bir köy; Soğanlı, Sarıkamış Harekatı'nda askerlerin dondukları dağ; gökçek, güzel; zıbın, iç yeleği; Eşe, Ayşe anlamlarındadır.

Uzun hava Rept. No: 777; Çukurova Türküleri

1 - Halil Atılgan (Adana Valiliğinin Cumhuriyet'in 75. Yıl Armağanı), Burcu Ofset, Birinci Baskı, Ankara - Ekim 1998, s.379 (Son dörtlük aktarılmamaktadır). Sözleri Evren Seçkal tarafından gönderilmiştir.

Türkü bilgileri kaynak: Türkü dostları sitesinden alınmıştır.

2) -wikipedia

3)- Sarıkamış/Kaymakam Şerif Bey'in Anıları Derleyen: Murat Çulcu

4)- Kars Valiliği resmi sayfası.