Türk Edebiyatında Polisiye Romanın Tarihçesi

Nurten B. AKSOY

*

Polisiye roman, Dünya edebiyatında ilk olarak Amerika’da 19. yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkmıştır. Polisiye kurguyla yazılan ilk eser Edgar Allan Poe’nun 1841’de yayımladığı Morg Sokağı Cinayeti’dir.

Polisiye roman yazarlarının en önemli isimlerinden biri ve dedektif Hercule Poirot karakterinin yaratıcısı olan Agatha Christie ise bu türün “kraliçesi” sayılmış, eserleri 45 dile çevrilerek, kitap satışları milyarları bulmuştur. Kutsal kitaplar (Kur’an-ı Kerim ve İncil) ve Shakespeare’in eserlerinden sonra kitapları en çok satan yazar olmuştur.

Polisiye roman türünün Türk Edebiyatına girişi 19. yüzyılın sonlarına rastlar. Dilimize çevrilen ilk polisiye roman, Fransız yazar Ponson de Terrail’in Paris Faciaları adlı kitabıdır. İlk telif polisiye roman ise Ahmet Mithat Efendinin Esrâr-ı Cinayât adlı eseridir. Polisiye romanın Türk edebiyatındaki gelişimi ise 1908’de 2. Meşrutiyet’in ilanından sonra gerçekleşir. Hatta padişah 2. Abdülhamit’in bu türe çok meraklı olduğu ve sarayında bu tür eserlerden oluşan bir kütüphane oluşturduğu rivayet edilir. Cumhuriyetin ilk yıllarında Peyami Safa’nın Server Bedi takma adıyla yazdığı, Maurice Leblanc’ın yarattığı Arsène Lupin tipinin bir Türk kopyası olan Cingöz Recai tiplemesinin serüvenleri 1924’te başlamış ve yazarın ölümünden bir yıl sonra 1962’de toplu olarak basılmıştır. Cingöz Recai sinemaya aktarılan ilk Türk polisiye roman kahramanı olma unvanını da kazanmıştır.

Aynı yıllarda ‘Kaldırımlar’ şiiriyle büyük ün kazanan Necip Fazıl Kısakürek de bu polisiye öykülerden iyi para kazanan Peyami Safa’ya özenerek Meş’um Yakut isimli bir polisiye roman yazmış; ancak çok ilgi görmeyince devamını getirememiştir. 1930’lu yıllarda dönemin iki tanınmış gazetecisi Hikmet Feridun Es ve Vâlâ Nurettin (Vâ-Nû) de polisiye romanlar kaleme alırlar. Özellikle Vâ-Nû bu çabasını daha sonra da sürdürür ve pek çok polisiye roman yazar. Yarattığı ‘Yılmaz Ali’ tiplemesi özellikle tutulur ve 1940’lı yılların başında filme de çekilir. Dönemin önemli gazetecilerinden Ziyad Ebüzziya da 1940’lı yıllarda Ali Karaefe takma adıyla ilginç polisiye romanlar kaleme alır. Yine bu yıllarda dönemin en popüler yazarlarından Esat Mahmut Karakurt’un Ankara Ekspresi, Erikler Çiçek Açtı ve Bir Kadın Kayboldu isimli polisiye romanlarını da unutmamak gerekir. Bu yılların asıl önemli olayı ise üç tanınmış yazarımızın yazdığı polisiye kurgulu eserlerdir. Nazım Hikmet başarısız bir polisiye roman olan Yeşil Elmalar’ı 1936’da yayınlar ve yine polisiye kurgulu ve çok daha başarılı eseri Yaşamak Hakkı Haber-Akşam Postası gazetesinde tefrika edilirken tutuklanması üzerine yarım kalır.

Sherlock Holmes’e olan hayranlığını anılarında anlatan Halide Edip Adıvar da 1937 yılında Yolpalas Cinayeti isimli eserini yayınlar. Gençlik yıllarında pek çok polisiye roman çeviren Hüseyin Rahmi Gürpınar ise 1942’de ilginç romanı Kesik Baş’ı yayınlatır ve kitabın kapağına da “Bu bir zabıta romanıdır” ibaresini koyar. Cumhuriyet döneminin bir diğer ünlü yazarı Refik Halit Karay da en önemlisi Ayın On dördü olan polisiye romanlar kaleme alır. Onun yanında ünlü tiyatro yazarı Cevat Fehmi Başkut ise çok başarılı bir polisiye roman olan Valide Sultanın Gerdanlığı’nı yazar. Türk polisiye edebiyatının en önemli isimlerinden bir diğeri de F.M.İkinci, F.M.Duran takma isimleriyle polisiye romanlar yazan Kemal Tahir’dir. 1954’te çok tutulan Mike Hammer romanlarının yerli versiyonu olarak dört Mike Hammer öyküsü yazar Kemal Tahir de. Bu yıllarda Aziz Nesin de Nuruhayat takma adıyla Düğümlü Mendil adında bir polisiye roman yazar.

Pınar Kür ise Bir Cinayet Romanı, Sonuncu Sonbahar ve Cinayet Fakültesi ile bu türün en özgün örneklerini dilimize kazandırmıştır. Büyük usta Çetin Altan da Rıza Bey’in Polisiye Öyküleri kitabıyla bu türe katkıda bulunmuştur. 1936 doğumlu olan Osman Aysu, 1994 yılından bu yana kaleme aldığı polisiye- gerilim türündeki romanları ile en bilinen yazarlarımızdan biridir. Özellikle Türk polisiye roman severlerin yakından takip ettiği yazar, ülkemizde polisiye roman yazarılar arasında kitap sayısı bakımından başı çekmektedir. Edebiyatın hemen her türünde yazan Ahmet Ümit, 1996 yılında yayınladığı ilk polisiye romanı olan Sis ve Gece ile tüm Türkiye’nin tanıdığı bir yazar oldu. Ardından da çoğunluklu olarak polisiye romanlardan oluşan birçok esere imza atan Ahmet Ümit, günümüzün en iyi polisiye roman yazarlarından biridir.