*
Hindistan'da halk tanımadığı beyaz yabancıya tek bir şekilde seslenir "Sir".
Batı dillerinde, biliyoruz ki birbirlerini tanımayan insanların hitap sözcükleri standart ve klasiktir: "Mister, misis; mösyö, madam, sinyor, sinyora"... Çocuklarım Amerika'da doğdu ve eğitimlerini orada aldılar. Okullarda çocuklar ögretmenlerine isimleriyle hitap ederlerdi. Mr. George veya Ms. Mary gibi. Öğretmenler de öğrencilere isimleriyle hitap ederdi. Bu kapsamda ABD'yi bir konuda ayrı tutmak gerekiyor. Orada bir de 'Harlem' ağzı var. Televizyonlardan çok iyi biliyoruz: Türkçe çevirisi ile çocuklarımızın ağzında 'dostum' veya ‘adamım’ diye pelesenk olan "Hey men!" bunun tipik örneği.
Peki ülkemize gelince bakınız ortaya neler çıkıyor:
1) Kibar ve uygar çağırma biçimleri:
Bey, Hanım, Bayım.
2) Osmanlı döneminde halk tabakasından olanlara kibarca hitap tarzı: Efendi.
'Efendi'nin Yunanca 'efendos'dan geldiğini söylenir. Bu hitap tarzı günümüzde aynı şekilde geçerlidir. Kapıcıya 'Ali Bey' demeyiz, 'Ali Efendi' deriz değil mi; her ne kadar Atatürk Meclis'teki konuşmalarının çoğuna 'Efendiler!' diye başlamış olsa da...
3) Listemizin ilk iki maddesinin karışımı:
Beyefendi, Hanımefendi. (Kibar ve nazik çağırma biçimleri içinde en yaygını bunlar olsa gerek.)
4) Osmanlı döneminden kalma aristokratça çağırma biçimleri:
Üstad, üstadım, mirim. (Bu biçimler İstanbul'da sınırlı bir yaşlı çevrede o dönemdeki anlamında kullanılıyor olsa da, bugün daha çok bitirim takımının ağzında kabul görmektedir.)
5) Bitirimce'den gelenler:
Birader, Hemşerim, Şef, Delikanli, Usta.
6) Çocukları çağırmada kullanılanlar:
Küçük, Yavrum, Ufaklık
7) Akraba isimleri:
Oğlum, Kızım, Kardeş, Abi, Ağabey, Amca, Emmi, Dayı, Abla, Yenge, Teyze, Bacı; ve bunların kibarlaştırılmış ya da 'cigim' eki ile inceltilmiş türevleri: Beykardeş, Beyabi, Beyamca, Dayıbey, Hanımteyze, Hanımabla, Yengehanım, Abiciğim, Ablacığım vb... (Öyle sanıyorum ki, ülkemizde en yaygın hitap tarzını bu kümedekiler oluşturuyordur. Bu denli yaygınlıga bakılırsa, ülkemizde herkesin birbirine akraba oldugu varsayımıyla karşı karşıya kalırız.
8- Hayvanlarla ilgili olanlar:
Koç, Koçum, Arslan, Arslanım.
9- Çiçeklerle ilgili olanlar:
Gülüm.
10-Resmi ya da sivil zorbalığı ve kabadayılığı benimsemiş bireylerin çok sevdiği bir hitap tarzı var:
"Ulan!"
Bu ne idüğü belirsiz sözcük, aslında çok garip bir ikilemi içinde barındırır. Tanımadığınız birinin ağzında hakaret ifade eder, hatta cinayet bile işletebilirken, eş dost muhabbeti sırasında söze hoşluk katan bir dolgu maddesi niyetine sık sık kullanılır ülkemizde.
11- Henüz dilin daha oluşmadığı mağara dönemi nidaları:
Hoop, Hişşşt, Hey... İnsanlik tarihinin 50 bin yıl öncesine ilişkin nidalarla 2022'lerde bile insanlarımızın birbirini çağırmasına ne demeli!
Evrimleşmenin bir yerlerinde takıldık mı acaba?!..
12- Cep telefonu akımının mirası:
Alo: Hayır klasik hitap nidasi 'alo'dan söz etmiyorum. İnsanlar sokakta da birbirine 'alo' demeye başladılar.
Bir de son zamanların çok kullanılan’ Kanka’ hitabını da buna ekleyebiliriz.
Eminim ki, bu listedeki kümelere ve kümedeki isimlere yenilerini eklemek olası. Bunlar bir çırpıda benim aklıma geliverenler yalnızca. Yerküremizde bu konuda bize rakip olabilecek başka bir toplum var mıdır dersiniz ?
Comments