İnsan ve Sanat

Sanat, insana özgüdür ve insanla başlar. Çünkü yaratma ve beğeni insanda vardır. Hayvanlar, güdüleri sayesinde, olağanüstü şeyler yaparlar. Karıncalar şahane yuvalar, arılar milimetrik petekler yaparlar. Ancak bu yapılanlar yüzyıllardır aynen, hiçbir yenilik olmadan devam ederler. Oysa ilkel insanlar bile beslenme, barınma, cinsellik gibi bedensel gereksinimlerini karşılarken ruhsal yapılarını besleyecek sanatsal etkinliklerde bulunmaktadırlar. Barınak olarak kullandığı mağaranın duvarına yaşantısını örnekleyen resimler çizmekte, av aracının bir tarafına şekiller oymakta, avda başarılı olunca sevincini göstermek için dans etmektedir. Demek ki sanat, insanın yaradılışında vardır. İnsanın insani özelliğidir. İnsanı insan yapandır.

Sanat anlatımdır. İnsan duygulu, düşünceli bir varlıktır. Bu duygularını, düşüncelerini -yeteneklerini de kullanarak- eliyle, diliyle, hareketleriyle anlatır. Resimle, heykelle, müzikle, tiyatroyla, şiirle, romanla, öyküyle, dansla, sinemayla ortaya koyduğu eserleri başkalarıyla paylaşır.

Sanat, yaratmadır. Sanatçı daha önce dünyada bulunmayan şeyleri ortaya koyar. Dünyaya artı değer katar. Kendinden sonra gelecek sanatçılara esin kaynağı olur, mevki kazandırır.

Sanat, çıkış yoludur. Siyasal, ekonomik, dinsel, toplumsal… nedenlerle anlatılamayanları anlatmada kolaylıklar sağlar. Nef’i’nin kendisine köpek (kelp) diyen Tahir Efendi’yi söz oyunlarıyla köpek (kelp) konumuna sokması çıkış yoluna örnek sayılabilir. Yine heykelle, karikatürle, tiyatroyla, resimle, müzikle, fıkrayla, başa herhangi bir bela almadan, taşı gediğine koymak, isteneni anlatmak olanaklıdır.

Sanat, özgürlüktür. Sanatçı duygu ve düşüncelerini özgürce anlatabildiğinde mutlu olur. Duygu ve düşünceler renklere, dizelere, notalara, mermere, hareketlere yansımadıkça sanatçıya mutluluk yoktur. Sanat, eğitim işidir. Kişi pek çok yetenekle doğmuş olabilir. Bu yetenek, toprak altındaki cevherlere benzer. Çıkarılıp işlenerek mücevhere dönüştürülmedikçe bir işe yaramaz. Yetenekler eğitimle geliştirilir, yönlendirilir, daha önce yaratılanlardan beslenilir, daha güzel eserler yaratılır. Ayrıca sanattan zevk almak için, sanat eserlerinden yararlanmak için ille de sanatçı olmak gerekmez. Sanat eserleriyle ilgili bilgilenerek, okuyarak, izleyerek, dinleyerek estetik zevkler geliştirilebilinir. Eleştiri yapabilmek de sanata ve sanatçıya hizmettir. Aydın yöneticilerin, durumu iyi olanların sanat eğitimi için okullar, kurslar açması, sanatçılara olanaklar sağlaması da sanat ve sanatçı için önemlidir.

Sanat, kalıcılıktır. Sanatçılar eserleriyle yaşarlar. Geçmişteki sanatçıların eserleri bilgi hazinesidir. Çağlarına ait bilgileri bu eserlerden ediniriz. Kimi sanatçılar “sanat için sanat”, kimileriyse “toplum için sanat” anlayışını benimsemiştir. İster sanat, ister toplum için olsun sanatın alıcısı izleyici, seyirci veya dinleyicidir. Seyircisiz tiyatro, dinleyicisiz konser, izleyicisiz sergi olmaz. Kimi sanatçılar kendilerini toplumuna, insanlığa karşı sorumlu hissetmişler, duygu, düşünce ve becerilerini toplumun, insanlığın yararına kullanmışlardır. Ancak bu yolda pek çok zorluklarla karşılaşmışlar, baskılanmışlar, engellenmişler, cezalandırılmışlardır.

Sabahattin Ali, sanatını toplumun yararına kullananlara bir örnektir. Aldığı eğitimin ve mesleğinin (öğretmenlik) de etkisi ile toplumcu, gerçekçi anlayışla oluşturduğu kişiliğini şiir, öykü, roman ve denemelerle ortaya koymuştur. Kısa ömründe verdiği eserlerle topluma öncü oldu. Pek çok sanatçı tarafından örnek alındı, esin kaynağı oldu. Duygu ve düşüncelerinden hoşlanmayanlarca yasaklandı, eserleri toplatıldı, baskılandı, hapsedildi. Hapishanede “Aldırma Gönül” şiiriyle kendini avutmayı da başarmıştır. Hayatının en verimli çağında bir oyuna getirilerek, yurt dışına çıkarken, öldürülmüştür. Eserleri öldürülemez, yaşıyorlar ve yaşayacaklar, örnekliklerini sürdüreceklerdir.

Dünya sanatla, sanatçıyla, sanatseverle güzel. Dünyayı, çevreyi, doğayı, insanı – daha doğrusu kendimizi- anlamak, anlatmak, sevmek, sevdirmek için ille sanat, ille sanat.

Fuat ÖZGEN