DAĞLARA DÖNÜYORUZ

İznik’ten, o sihirli gölün gerdanlık olduğu kadim şehirden bir sırta tırmanarak varırsınız Yenişehir‘e.

Göl, ayaklarınız altında bir okyanus gibi dalga dalga büyürken ölmek istemediğiniz görkemli bir ömrü geride bırakmanın hüznü sarar ruhunuzu. Bozkıra açılan sırtın ardı sanki bir nedensizliği kucaklamış gibi gözüken Yenişehir’dir. Onca hak edilmiş güzelliği ellerinde taşıyan Bursa’nın, İznik dışında hemen her ilçesinde yaşarım bunu; başka yer mi bulamamışlar, dedirtir.

Yenişehir durgun…

Ne var ki şimdi yol Bursa’ya…

Kartacalı Anibal’ın kurduğu armağan şehre… Osmanlının tarih masasına, ben de varım, diyerek en ciddi zarını attığı, yeşilin hükümdarlığını ilan ettiği şehir, külde saklanan köz gibi alçakgönüllülüğünün sırrında, dışarıdan görülemeyen sonsuz ve kaynayan bir heyecan yayar ovaya.

Yenişehir dağlarından Bursa ovasına su gibi akarken, Arap atlarının toynak seslerini duyar gibiydik.

Osman Gazi, tam on yıl kuşattı Bursa'yı ve alınışını göremeden öldü. Bilecik dağlarında tutunmaya çalışan genç beylik Osmanlının elinde ne Selçuklunun büyük ordusu ne de torun Fatih'in İstanbul surlarını pamuk gibi atacak dev topları vardı. Oysa ondan yüz elli yıl önce, kurt dedesi Kutalmışoğlu Süleyman Bey, Malazgirt'ten at koparıp bir iki yılda İznik'i, Bursa'yı aşıp Üsküdar'da fırtına gibi esmişti.

Yedi yüz yıl geçti o günden bugüne. Çoğu gösterişli ve güzel çağlar… Ama diyalektik işledi ve dev imparatorluk kendi kendini yedi.

Şimdi biz varız.

Bilecik bozkırlarındaki obadan dal verip Viyana kapılarına uzayan bir ulu çınarın bilinçsizce budanmış, tam kururken Atatürk'ün ellerinde can bulmuş yeni filizleri, bizler, altımızda bilmem kaç beygir gücünde, ama artık Fransız, İtalyan, Japon, hepsi de ecnebi beygiri araçlarımızla yeniden fethediyoruz ülkemizi. Avrupalı bir yürüyüş modasıdır çıkarmış, iyi ki de çıkarmış da, dağlara dönüyoruz. Gene Avrupalıdan kaptığımız diskoları, barları, dedemizden kalma kahveleri, oyun masalarını terk edemeyenlerimiz hala var, ama olsun, bir bölümümüz için de olsa, adım adımdır.

Bursa ovası ev, Bursa ovası fabrika… Türkiye'nin en bereketli tarım toprakları, çevrelerindeki dağlar çıplak ve yoksul gülümserken yerleşime teslim olmuş. Bursa bir devir imparatorluğun gözdesi olup sonra unutulmanın öcünü 21.yüzyılda alıyor. Oranlanırsa, yakın zamanın en çok yatırım yapılan, yapılanı da gösteren kenti. Bütün Anadolu, başta son yılların sancılı doğusu, Bursa'ya koşuyor. Belki, 14., 15.yüzyılların güç ve gösterişine ulaşacak ama, İbni Batuta'nın, Evliya Çelebi'nin övgüyle sözünü ettiği insan dokusu nasıl sağlanır, bilmem.

Kent, Uludağ'ın eteklerini merkezleyerek batıda üniversite yerleşkesine, doğuda yeraltı sularıyla beslenen göle değin yayılmış, dağın yamaçlarına da gecekondular düşmüş. Öyle de, merkez, gene yedi yüz yıl önceki gibi Hisar çevresine yığılmış: Bir yandan baca dumanları, bir yandan egzoz gazları, yetersiz hava akımı... Boğuluyor. Uzaktan Bursa'yı seçemiyorsunuz; bir sis anıtı. Ancak içine girince görülüyor güzellikleri.

Bin dokuz yüz kırk kuruluşlu Kültür Park, kentin nefes aldığı alanlardan biri. Birçok kültürel etkinlik burada gerçekleştiriliyor. Bir yanda Belediye konservatuarı ve ülkenin ünlü sanatçılarını ağırlayan Çağdaş Gazeteciler Derneği, öte yandan büfelerden duvar gibi yükselen Mahsun, İbo, Ahmet Kaya şenliği... Bir kültür mozaiği mi denir, kültür karmaşası mı, kestiremiyor insan. Yalnız şu bir gerçek, burada sadece, doğu batı sentezi değil, çağ ile çağdışı sentezi de var, hem de barışık gibi duran. Çağdışı kavramının ileri mi, geri mi olduğuysa sizin durduğunuz yere bağlı kuşkusuz.

Yakup Kadri'den Nazım'a, Tanpınar'dan A.İlhan'a pek çok ünlünün ilgi ve övgüsünü çeken Bursa, geleceğin ekonomik yönden güçlü kentlerinden biri olacak kesin ama böyle giderse İzmit benzeri bir yaşanmazlığı da yakalayacak görünüyor.

Ben dağlarımı yeğlerim.

Birkaç yılda, dağı taşı gökleri delen evlerle dolan Nilüfer'den güneye dönüyorum. Uludağ, güneye döndükçe eteklerini vadilerden çekmekte acele etmiyor, usul usul yükseliyor. Ancak bin metreden sonra dağ oluyor. Çıplak tepesinde kımıltısız duran bulutları, su yataklarında gelin simleri gibi parlayan buzullarıyla gösterişli bir bozkır güzeli. Eteklerini dolaşıyoruz. Baraja giden yolun iki yanı ormanlarla kaplı. Çam, kestane, dut, kiraz… ağaçlarının arası piknik yapanlarla dolu. Birkaç kez yandı bu ormanlar. Tüten mangallardan her an yanacak gibi, ama kimsenin umurunda değil.

Zümrüt yeşili barajı arkamıza alıp Keles'e gidiyoruz. Dar yol, yer yer yola sarkan ağaçların arasından yılan gibi kıvrılıyor.

Bu yollardan bir süre önce, bir gece yarısı tepelerin ardında saklambaç oynamaya çalışan ama dağlara sığmayan gürbüz bir dolunay eşliğinde geçmiştim. Öner Yağcı'yla birlikte Çağdaş Gazeteciler Derneğinde bir söyleşide konuşmacıydım. Yerelden kültür sanat ilgilileri de vardı. Bir dergi çıkarıyorlardı Bursa’da. İlk kitabının yayın hazırlığında olan, derginin yayın yönetmeni, Üniversitede öğretim üyesi Ramis Dara programımızı sunmuştu. Şair Serdar Ünver’le şiirler de yazan lokalin işleticisi Hüsamettin’le program sonrası Olay gazetesi için bizimle söyleşi yapan, öyküleri de olduğunu anladığımız Kemal Selçuk’la da o program sayesinde tanışmıştık.

O ilkyaz gecesinde, Biz Öner Yağcı’yla gidişatından bir türlü memnun olamadığımız ülkeyi kurtarma ateşiyle konuşurken dinleyenlerin büyük bölümü kendilerini içkili yemeklerine vermiş, içtiklerinin dozuna göre garip, çoğu bizle ilgisiz, ama bizim ciddiye aldığımız sorular soruyorlardı, kızarmış ve dağılmaya başlayan yüzlerine bayramlık bir hava vererek. Gecenin geç saatlerinde, güzelden anlayacağını düşündüğüm, ama düşündüklerimi ve düşlerimi kökünden budayan yabancı bir kitlenin karşısında görücüye çıkışımdan karmakarışık ayrılmış soluğu buralarda almıştım. O ay ışığı ve ıssızlık bin yıl öncelerde Ankara sokaklarında bir kırık keman gibi terk etmek zorunda bırakıldığımız gençliğimi ve devrimci ruhumu anımsatmış olmalı ki;

'İçkili masalara şarkı söyleyenlere karşı çıkardık, şimdi biz sarhoşlara edebiyat anlatıyoruz,' diye vahlanmıştım.

Bir anlam veremediği sıkıntılı halimi, yazarlar böyle olura bağlayan yol arkadaşım:

“Dünya değişti, demişti, sen de değiş."

Biz, Arkadaş filmindeki Yılmaz Güney'dik ve zamana ayak uyduramıyorduk. Kitaplarımızı tanıtmak için yakında oryantale başlarsak şaşmamak gerekti.

O zamandan aklımdaydı; buralara bir de gündüz gelmek… kısmet bugüneydi.

Geceyle gündüzün görünümü farklı. Geceki o ürkütücü, hayal gücünüzü zorlayan kasvetli karanlık, şimdi durmadan kabaran huzurlu bir yeşil olmuş. Yalnız belki bu huzurdan kaynaklanan bir şey var; dağa uymayan bir şey. Karadeniz dağlarında, Toroslar'da duyumsadığınız yalnızlık ve artık yenildiniz duygusu burada yok. O, önemli bir şey yapmış, yüreğini ispatlamış, korkusunu aşmış duygusu yok. Hep güvendesiniz, kent dağları teslim almış. Dağ dağlığını yitirmiş, tutsak olmuş, yumuşamış, erimiş. Kültür Park'ta safariye çıkmıştık sanki ve en ciddi tehlike, dikenlere takılıp giysilerimizi yırtmamızdı.

Yol boyu ormanların arasına sıkışmış avuç içi tarlalarda çilek toplayan insanlar vardı. Dere kıyısına dizili köylerden gelip kiraz satanlar... Çoğu 93 Göçmeni Balkanlılar. Kimisi kendine manav diyor. Manav, yerli demekmiş. Anadolu’nun yerlisi kim? Antik Yunandan kalkıp Ege kıyılarını üs edinen dünyanın en eski uygarlıklarını kuran İyonlar mı? Hititler mi? Bizanslı mı? Osmanlı mı? Ya da seksen yıl önce gelen Balkanlı mı? Şu dünyanın yerlisi kim daha doğrusu?

Bursa'dan Keles'e değin altmış kilometrede cep telefonu doğru dürüst çekmiyor. Yol boyu, artık sıkmaya başlayan bir iki alabalıkçı dışında ne yemek yenilecek ne de çay içilecek bir yer var. Bu nedenle Baraklı köyündeki tuvaleti olmayan ama duvarları yağlı boya tablolarla süslü kasap, serap gibi geldi bize.

Keles, İç Anadolu'nun Marmara'yla bayrak değişimi yaptığı son yamacı devirince çıkıyor önümüze: Küçücük bir Orta Anadolu kasabası. Uludağ'ın gücü buralarda çoktan tükenmiş, genel bir arazi yüksekliğine dönüşmüş. Tunçbilek’e doğru gerek bitki örtüsü, gerekse toprak yapısı hızla değişiyor.

Kocayayla'ya çıkacaktık, geç oldu, diyoruz.

Dönüşte, tam bu dağları sevmedim, yüreğimi kaldırmayan dağı da yâri de neyleyim, demelerdeydik ki, görüyorum Tuzaklı'yı. Uludağ'ın sarp yamaçlarını kaplayan ormanların içinde bir beyaz minareyi fark ediyorum ilk. Adsız bir türbenin değilse, bir köye ait olmalı. Başka bir işaret yok. Bir şey keşfetmem gerek ya, tırmanacak düz duvarlar arıyorum. Bir kaç başarısız deneyden sonra, anayoldan dik bir açıyla ayrılıp yükselen dar bir asfalt yolun başında köyün levhasını buluyorum. Sapıyoruz. Dimdik yokuşu tırmanırken gün doğumundan bu yana ilk kez özgürlük duygusunu alıyorum.

Ay, şimdi yaramazlığını ve saklambacı bırakmış, aşağılarda kalan, gitgide gölgelere karışan dağın etekleri üstünde yuvarlanan, durmadan büyüyen bir gümüş tepsi. Bir gözüm farların solgun aydınlığında daralan, dikleşen yolda, diğer gözüm baraja doğru inen yamaçlarda gidiyoruz. Aşağısının görünümü soluk kesecek kadar güzel. Köyü saklayan orman, baş döndürücü bir eğimle, çöken akşamın karanlığına bulaşıp petrol siyahı olmuş barajın kuytularına değin iniyor, ağaçların yuttuğu Keles yolu, ay ışığında dolaşan gümüş bir yılanın dalgalanan sırtı gibi yer yer parlıyor.

Neden sonra, yol kıyısına dizili birkaç yıkılmış evi, bahçesi mor güllerle dolu küçük camiyi, bize ilgiyle bakan, elmacık kemikleri çıkık, küçük yüzlü, kısık gözlü yaşlı Yörüklerin avlusunda oturduğu köy konağını buluyoruz.

Tuzaklar, yedi yüz yıllık katıksız bir Yörük köyü. Bu sarp yamaçlarda onlardan başkası da zor yaşar. Eskiden çok kalabalık olan köyde, şimdi birkaç yaşlı var. Oradan Uludağ'a geçebileceğimizi öğrendik. Dağların, ormanların içinden, büyük olasılıkla sabahlamak zorunda kalabileceğimiz kötü yoldan geçmek bana sevimli geldiyse de, arkadaşıma gelmedi, döndük.

Ay gümüşten sarıya dönüyordu. Düşünüyordum. Tarla yok, bağ yok. Hayvan desen, keçi dışında ne yaşar bu dimdik yamaçta. Yedi yüz yıl burada durmak için salt bu manzara yeter miydi?

Çam ağaçlarının gölgelerinden fışkıran kıvılcımlar gördüm. Ateşböcekleri miydi, yoksa padişah fermanlı ipek yüklü kervanları yağmalayan ya da Bursa Tekfurunun çilek toplamaya gelmiş kızlarını terkilerine atıp dağlarına dönen Yörük atlarının toynaklarından çıkan kıvılcımlar mı, kestiremedim.

Şu Batılıyı, kimi modalarını seviyorum. Nasılsa bir gün daha bir dağ dağlar da buluruz.

*

01.07.2003, maviADA

*

/