DENEMELER

MONTAIGNE *

Aycan AYTORE

*

"ZIR DELİ İNSANLAR İÇİN" DENEMELER/ MONTAİGNE Yazım 1571-1580, Basım 1580

Tanışan herkesin, William Shakespeare'den José Saramago'ya kadar ciddi olarak etkilendiği MONTAİGNE'nin 10 yılda yazdığı 107 denemeden oluşmuş bu efsane kitabın özgün Fransızca adı Les Essais dir ve Türkçe'deki anlamıyla örtüşür. "Denemeler", daha çok eğitim ve felsefe konularına değinen ve Ortaçağ doğmatizmini yıkan bir aydınlanma kitabıdır. Hümanist kültürün en önemli kaynaklarından biri olan bu yapıt, yazılmasının üzerinden 450 yıl geçmesine rağmen aydınların başucu kitabı olmayı sürdürmüştür.

Sokrates'ten sonra insan üzerine eğilen en önemli düşünür kabul edilen Montaigne, bu kitabıyla Avrupa insanına özgür düşünmeyi öğretmiştir. 1603'te ilk kez İngilizceye tercüme edilen eser Türkçe'ye de ilk kez 1940'lı yıllarda Sabahattin Eyüboğlu tarafından kazandırılmıştı. Önce 1940 yılında Tercüme dergisinde tefrika edilen eser, 1947 yılında Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları tarafından kitap haline getirildi. 1950'li ve 1960'lı yıllarda aynı yayınevi eserin yeni baskılarını yaptı.

İlerleyen yıllarda başta Cem Yayınevi olmak üzere birçok yayınevi tarafından defalarca basıldı. Cem Yayınevi de ilk baskılarında Sabahattin Eyüboğlu'nun çevirisini kullandı.

Eseri ilk kez Türkçe'ye kazandıran Sabahattin Eyüboğlu da her baskıda farklı bir seçki yapmıştı. Böylece 1982'deki baskıda, 1947'deki ilk baskıya oranla iki misli fazla deneme yer almış, ama bu baskı da eksiksiz değil bir seçki olmuştu. Bu seçkide özgün sıra izlenmez. Eyüboğlu, oluşturduğu her bir konu başlığının altında, "Denemeler" in özgün versiyonundaki her üç kitaptan da kronolojik sıra gözetmeksizin o konu ile ilgisi olan pasajları alarak serpiştirmiş.

Cem Yayınevi 2006'da yaptığı 'eksiksiz' niteliğindeki baskıda ise cilt sayısını 4'e çıkartmıştı (1564 sayfa), bu kez Hüsen Portakal'ın çevirisini kullanmıştır. * Kitaptan Alıntılar: Montaigne'in "Denemeleri"nden alınmış bazı aforizmalar şunlardır: "Acı masuma da yalan söyletir". "Gideceği limanı bilmeyene hiçbir rüzgarın faydası yoktur". "Zafer zafer değildir, yenilen düşman yenilgiyi kabul etmedikçe". "Paranın saklanılması kazanılmasından daha zahmetli bir iştir". "Halkı bir tek insan, insanı halk gibi gör".

"Yaşıyor ama bilmiyor yaşadığını". "Saadet bile haddini aşarsa azap olur". "Cimriliği yaratan yoksulluk değil zenginliktir daha çok". "Kusur korkusuyla suç işliyoruz". "Her şey kırılmaz zinciriyle bağlı kaderin". "Niçin başka güneş başka toprak ararsın, yurdundan kaçmakla kendinden kaçar mısın?" "En az bildiğim şeyler tanrılaşmaya en elverişli olanlarıdır". "Bütün umudum kendimde". "İnsan ! Eskiler dostluğun sudan ve ateşten daha zorunlu ve daha tatlı olduğunu söylerler,ne doğru!"

* DENEMELER'de MONTAİGNE kendini anlatmaktadır. Ne var ki anlattığı kendinde insanlığın tüm hallerini bulursunuz. Klasik kuşkuculuğu yeniden gündeme getirmiş, bilgiyi keşfetmenin yeni yollarını bulmayı denemiştir.

Montaigne, Denemeler'inde başta insan sevgisi olmak üzere iyimserlik, dayanışma, özgürlük ve okuma alışkanlığı üzerine özgün yazılar yazdı. Eleştirel inceleme fikrini yeniden insanlara tanıttı. Bu yazıları herkesin anlayabileceği sade bir anlatımla okura ulaştırdı.

İnsanı ve doğayı özgürce tanımak çabası diye tanımlanan yeni düşüncenin ilk aşaması sayılan Montaigne, kendini anlatır gibi göründüğü yazılarında insan düşüncesini yeni bir yola sokmuş, köhne inanışları, doğaya ve akla aykırı alışkanlıkları, safsataları baltalamış, dünya sevgisine, olumlu düşünüşe, gerçekçi edebiyata yol açmış sayılır. Montaigne'nin ötekilerden temel farkı okuruna düşünmeyi öğretir. Gerçekten de Denemeler’in asıl gördüğü iş, bize bir tek insanı, bir düşünüşü, bir bilgi yolunu tanıtmaktan çok, hepimizin günlük yaşamına kadar inerek, bizi yaşarken düşünmeye, düşünürken yaşamaya, kendi kendimizin düşüncesini aşmaya yönlendirmesidir. Montaigne; düşünce üretimiyle doğru diye bellenmiş katı kuralların değişebilirlik oranlarını buldu, aklın kuşkusu yoluyla gerçeklere yaklaşma yönetimini edindi, öncelikle kendini gözleyip tanıma ilkesiyle insancıl durumlarda bazı genellemelere gidilebileceğini öğrendi, gözlem gerçeklerini çözümleme yöntemiyle nice psikoloji durumunun aydınlatılabileceğini gördü, her bağnazlığa karşı “örnek insan” hoş görüşüyle düşünce ve felsefe yazısının en çağdaş örneği olan deneme türünü var etti. ***

KISACA

MONTAİGNE

Tam adı: Lord Michel Eyquem de Montaigne

Doğumu 28 Şubat 1533 Dordogne, Fransa Ölümü 13 Eylül 1592 (59 yaşında)Dordogne, Fransa Çağı Rönesans felsefesi Bölgesi Batı felsefesi Okulu Rönesans hümanizmi Önemli fikirleri: Denemeler

Etkilendikleri: Heraklitos, Sextus Emprikus, Seneca, Plutarkhos, Cato, Cicero, Lucretius

Etkiledikleri: William Shakespeare, René Descartes, Friedrich Nietzsche, Jean-François Lyotard, Ralph Waldo Emerson, Blaise Pascal, Gore Vidal, Jean-Jacques Rousseau, Eric Hoffer, Michel Onfray, José Saramago, Aycan Aytöre,Şenol Yazıcı

HAKKINDA SÖYLENENLERDEN: - Montaigne ölüyor. Kitabını tabutunun üstüne koyuyorlar; cenazesinde yakını olarak din bilgini Charron ve manevi kızı Mademoissele de Gournay var. Bayle ve Naude onlara katılıyor. Sonra Montaigne'ne az çok bağlananlar, bir an için ondan zevk almış olanlar, bir an için yalnızlık sıkıntısından kurtardığı, şüphe ettirmek sayesinde düşündürdüğü kimseler akraba ve komşu olarak Madem de Savigne,La Fontaine; onun yaptığını yapmaya özenip,onu taklit etmeyi şeref bilenler:La Bruyere, Montasqiue, J.J. Rousseau; ortada tek başına Voltaire; daha az önemli kimseler, karmakarışık... Saint Evramount, daha arkada çağdaşlarımız ve hepimiz. Ne büyük bir cenaze alayı. Bir insan Ben'i için bundan daha fazlası umulabilir mi? Peki ama, ne yapıyorlar bu cenaze alayında? Merasim icabı hüngür hüngür ağlayan Mademoiselle de Gourney'den başka herkes konuşuyor. Merhumdan onun sevimli taraflarından hayata bu kadar karışan felsefesinden bahsediyorlar. Herkes kendi kendinden bahsediyor. Onunla herkesin ortak olduğu taraflar ortaya konuyor. Kimse ona olan borcunu unutmuyor; her düşünce onun bir yankısı gibi....Korkarım bu alayda dua eden tek adam Pascal'dır. ( SAİNTE-BEUVE ) -Yazarların çoğunda,yazan adamı görüyorum, Montaigne'de ise düşünen adamı ( MONTESQUİEU ) -Montaigne, o tanrı gibi bir adam, 16.yy'lın karanlıkları içinde tek başına diri ve tertemiz bir ışık saçmış ve dehası ancak zamanımızda gerçek ve felsefi düşünce hurafelerin, gericiliğin yerini alınca anlaşıldı.( GRİMM )